Kilka faktów o zanieczyszczeniach powietrza

Zanieczyszczenia powietrza to pyły, gazy i ciecze, które nie stanowią naturalnych składników powietrza albo znajdują się w nim w zbyt wysokich ilościach. Często stanowią zagrożenie dla zdrowia. Przedstawiamy kilka informacji na temat zanieczyszczeń, które warto znać.

1. Główne zanieczyszczenia powietrza to…

Najbardziej popularne zanieczyszczenia powietrza to:

• Pyły zawieszone – podstawowy składnik smogu. Często wyróżnia się pyły zawieszone PM1, PM2,5 i PM10, uwzględniając maksymalną wielkość cząsteczek. Im mniejsze wymiary, tym większe zagrożenie cząsteczki pyłu stanowią dla zdrowia. Najgroźniejszy jest zatem pył PM1, który przenika do krwiobiegu.
• Lotne związki organiczne – do tej grupy należą między innymi formaldehyd, benzen, aceton, toluen. Znaczna część z nich ma działanie rakotwórcze. Do ich źródeł należą produkty wykończeniowe (farby, kleje do tapet itp.), środki czystości i kosmetyki.
• Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne – ich główny nośnik stanowią pyły zawieszone.
• Tlenki siarki – tlenek siarki (SO) i dwutlenek siarki (SO2).
• Tlenki węgla – czyli dwutlenek węgla (CO2) i tlenek węgla (CO).
• Tlenki azotu – to tlenek azotu (NO) i dwutlenek azotu (NO2).
• Ozon – inne jego nazwy to tritlen lub trójtlen.

2. Mogą być pochodzenia naturalnego i antropogenicznego

Na skład powietrza wpływają procesy zachodzące w środowisku naturalnym oraz działalność człowieka. Do naturalnych źródeł zanieczyszczeń możemy zaliczyć wybuchy wulkanów, erozję gleb i skał, pożary lasów, stepów i sawann oraz bakterie i inne mikroorganizmy. Za ich przyczyną do powietrza trafiają między innymi popioły, pyły i gazy, np. dwutlenek węgla i metan.

Antropogeniczne źródła zanieczyszczeń powietrza, czyli te związane z działalnością człowieka, to:

• ogrzewanie budynków,
• transport,
• działalność przemysłowa (w tym przemysł energetyczny),
• działalność rolnicza.

W Polsce pierwsze miejsce zajmuje ogrzewanie budynków, co ma związek z popularnością wysokoemisyjnych paliw takich jak węgiel i drewno.

3. Są dwa rodzaje smogu

Pod względem okoliczności powstania i składu wyróżnia się dwa rodzaje smogu. Pierwszy z nich to smog londyński, nazywany także kwaśnym i siarkowym. To właśnie z nim zmagamy się w Polsce w sezonie grzewczym.

Do jego powstania dochodzi na skutek połączenia wysokiej emisji zanieczyszczeń takich jak tlenki siarki i pyły w połączeniu z czynnikami atmosferycznymi, które utrudniają ich odpływ. Sprzymierzeńcem smogu londyńskiego jest wyż baryczny, z którym związane są inwersje temperatury.

Drugi rodzaj to smog Los Angeles, nazywany również kalifornijskim, fotochemicznym, jasnym i białym. Powstaje przy wysokich temperaturach, w wyniku połączenia wysokiej emisji tlenków azotu, tlenków węgla i węglowodory z wysoką temperaturą i promieniowaniem UV.

4. Zanieczyszczenia powietrza powodują choroby i zgony

Statystyki z 2017 r. wskazują, że przynajmniej jeden na dziesięć zgonów stanowi skutek zanieczyszczeń obecnych w powietrzu. Najbardziej zagrożone grupy to seniorzy, dzieci, osoby z obniżoną odpornością oraz ludzie cierpiący na schorzenia układu oddechowego lub krwionośnego.

Smog powoduje:

• nowotwory – w tym płuc, krtani, mózgu i krwi,
• rozwój i nasilenie objawów chorób układu oddechowego – zaostrza przebieg astmy i obturacyjnej choroby płuc,
• schorzenia układu krwionośnego – zwiększa ryzyko wystąpienia zawału lub udaru,
• problemy z układem nerwowym – powoduje wzrost prawdopodobieństwa choroby Alzheimera i demencji, a u dzieci opóźnia rozwój funkcji poznawczych,
• problemy skórne. 

5. Szkodzą nie tylko ludziom

Smog stanowi zagrożenie nie tylko dla ludzi, ale i dla innych organizmów żywych. U zwierząt powoduje między innymi stany zapalne dróg oddechowych, problemy kardiologiczne i schorzenia układu nerwowego.

U roślin zanieczyszczenia powietrza wywołują zaburzenia fotosyntezy, których efektem może być nawet obumarcie rośliny. Do gatunków najbardziej podatnych na negatywne działanie smogu należą między innymi soja, pomidory, kukurydza, ziemniaki i fasolka szparagowa.

6. Stanowią problem powszechny

Zanieczyszczenia to problem powszechny – w 2023 roku normy Światowej Organizacji Zdrowia odnośnie czystego powietrza spełniało jedynie 7 krajów. Były to: Australia, Estonia, Finlandia, Grenada, Islandia, Mauritius i Nowa Zelandia.

Warto też dodać, że czystsze powietrze na wsiach to mit. Zdarza się, że jakość powietrza na terenach wiejskich jest nawet gorsza od sytuacji panującej w mieście. Wynika to między innymi z popularności wysokoemisyjnych metod ogrzewania.