Polowanie na kierowców: "Policjant jest niczym Bóg"

„Najbardziej niebezpieczne jest to, że nad odbieraniem praw jazdy nie ma żadnej kontroli sądowej. Policjant jest niczym Bóg, może wszystko – na przykład w jednej chwili pozbawić zawodowego kierowcę możliwości zarobkowania. Jego decyzja jest właściwie niepodważalna. Taka sytuacja może spotkać każdego z nas, choćbyśmy jeździli najostrożniej jak się da” – o kontrowersyjnej nowelizacji, uprawniającej policjantów do natychmiastowego odbierania prawa jazdy kierowcom przekraczającym prędkość o więcej niż 50 km/h w obszarze zabudowanym, rozmawiamy z Adrianem Wasielewskim, prawnikiem współpracującym z portalem anuluj-mandat.pl, zajmującym się pomocą niesłusznie ukaranym kierowcom.

DDWloclawek: Nowe przepisy zakorzeniły się już w świadomości kierowców?

Adrian Wasielewski: O zaostrzeniu przepisów drogowych słyszeli niemal wszyscy, choć zauważyłem jeżdżąc po kraju, że nie wszyscy rozumieją, o co w tym zaostrzeniu dokładnie chodzi. Bardzo wiele ludzi rozumie to w ten sposób, że jeżeli przekroczą na terenie zabudowanym 50 km/h, mogą mieć kłopoty. Czyli mówiąc wprost: jak będą jechać 60, 70 km/h, to już wtedy Policja zabierze im prawo jazdy. Przepis jest bowiem niejasny, a przeciętna osoba, która nie orientuje się w niuansach prawnych, nie do końca rozumie różnicę pomiędzy „przekroczeniem 50 km/h” a „przekroczeniem o 50 km/h”.

Ale ostatecznie ludzie jeżdżą wolniej, więc skutek jest pozytywny.

Nie wiemy jeszcze, czy skutek jest pozytywny. Być może zastraszenie społeczeństwa będzie wywoływać w dalszej perspektywie bardzo nerwowe i niebezpieczne reakcje na obecność patrolu, a nawet powodować ucieczki. Poza tym policjanci zazwyczaj nie stoją na małych uliczkach, przy szkołach lub w miejscach szczególnie niebezpiecznych, bo tam nikt nie łamie drastycznie przepisów. Stają za to na dwupasmówkach poza godzinami szczytu i łapią tych, którzy dostosowując prędkość do warunków jazdy, pomimo przekroczenia jadą względnie bezpiecznie. Stają też tam, gdzie ograniczenie jest zaskoczeniem dla kierowcy, np. we Włocławku na Alei Kazimierza Wielkiego, gdzie miejscami są ustawione „trzydziestki”.

Podkreślam przy tym, że nasza działalność w ramach portalu nie jest nakierowana na ochronę piratów drogowych czy pomocy im w unikaniu odpowiedzialności, ale na pomoc osobom, które chce się ukarać niezgodnie z obowiązującym prawem.

Ale jak rozróżniacie piratów od osób niesłusznie pokrzywdzonych?

Nie my rozróżniamy. My walczymy z przepisem, który jest zły. Uważamy, że jak najbardziej trzeba karać piratów drogowych, ale trzeba to robić zgodnie z prawem. Żyjemy w państwie prawa, dlatego przede wszystkim trzeba każdemu dać prawo do obrony.

Proszę pamiętać, że bardzo łatwo stać się takim „piratem drogowym”. We Włocławku kierowcy często przekraczają prędkość na przykład na ulicy Toruńskiej czy Alei Królowej Jadwigi. Wyjątkowa sytuacja jest też na Alei Kazimierza Wielkiego, o czym wcześniej wspomniałem. Mamy tam, ze względu na stan dróg, poustawiane znaki ograniczające prędkość do 30 km/h. Na tej drodze przekroczenie prędkości o 50 km/h, czyli jazda 80 km/h, nie jest ani zagrożeniem dla kogokolwiek, ani jakimś niebotycznym przestępstwem – a już uprawnia do odebrania prawa jazdy, z automatu.

_{Ograniczenie prędkości do 30 km/h na Alei Kazimierza Wielkiego we Włocławku}

Odebrania uprawnień czy blankietu prawa jazdy? Bo okazuje się, że to nie są pojęcia tożsame.

Zgodnie z zamysłem ustawodawcy kierowca ma tracić prawo jazdy.

Czyli uprawnienie?

Trzeba rozgraniczyć „prawo jazdy” od „uprawnienia do prowadzenia pojazdów”. Pojęcie „prawo jazdy”, którego używa ustawodawca, tak naprawdę nie jest sprecyzowane – z jednej strony bowiem policjant zabiera nam blankiet i wydaje pokwitowanie, a z drugiej strony nasze uprawnienie do prowadzenia pojazdów może zostać odebrane tylko prawomocną decyzją starosty. To wynika z przepisów powszechnie obowiązujących.

Dotychczas istniały już przepisy, na podstawie których policjant musiał odebrać blankiet prawa jazdy – np. pijanemu kierowcy. Także w innych uzasadnionych przypadkach miał prawo zatrzymać prawo jazdy. Jednak w tamtych przypadkach policjant zobowiązany był do skierowania odpowiedniego wniosku do sądu i to sąd musiał zbadać, czy zachodzi podstawa do zabrania uprawnienia. Jeśli ta podstawa była, sąd wydawał postanowienie w przedmiocie odebrania uprawnienia i kierował je do starosty, a starosta wydawał decyzję administracyjną o zatrzymaniu uprawnienia. Przy zatrzymywaniu praw jazdy za prędkość nie ma żadnej kontroli sądowej.

Załóżmy więc, że jedziemy 92 km/h przy ograniczeniu do 40 km/h. Zatrzymuje nas Policja i już wiemy, że to przekroczenie prędkości uprawnia ją do zabrania nam blankietu...

Nie uprawnia, zobowiązuje! Przepis mówi wyraźnie: „policjant zabiera za pokwitowaniem” - a skoro tak, to nie ma tu miejsca na dowolność, policjant musi to zrobić. Proszę zauważyć, że mamy tu też podwójną karalność: raz jesteśmy karani za wykroczenie w trybie postępowania w sprawach o wykroczenia, a druga kara jest administracyjna, czyli odbierane jest nam prawo jazdy.

Największy problem tak naprawdę pojawia się wtedy, gdy kierowca nie przyjmie mandatu. Policjant wówczas kieruje jednocześnie wniosek do sądu o ukaranie (a właściwie o stwierdzenie popełnienia wykroczenia, bo na razie jest ono tylko kierowcy zarzucane, a nie udowodnione) i automatycznie przekazuje prawo jazdy kierowcy do starosty, by ten wydał decyzję.

Blankiet, który otrzymaliśmy od policjanta, uprawnia nas do poruszania się pojazdem przez 24 godziny. Tymczasem starosta wydaje decyzję w przedmiocie zatrzymania prawa jazdy po co najmniej kilku dniach, na pewno nie w przeciągu 24 godzin. Z tego wynika, że do czasu wydania tej decyzji nasze uprawnienia są nadal ważne. Tymczasem policja próbuje przekonywać, że po 24 godzinach uprawnień nie ma. To jest nieprawdą. Raz jeszcze podkreślam, że dopiero prawomocna decyzja starosty odbiera nam uprawnienia.

Zanim decyzja się uprawomocni to może trochę potrwać...

Oczywiście. Załóżmy, że decyzja zostanie wydana po 7 dniach. My się od tej decyzji odwołamy do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, bo mamy takie prawo. Wykorzystamy po prostu ścieżkę, która nam przysługuje. To daje ok. 60 dni na uprawomocnienie się decyzji przy zastosowaniu terminów ustawowych. W tym czasie uprawnienia do prowadzenia pojazdów nadal mamy.

To jest jednak teoria, która jest sprzeczna z zamiarem ustawodawcy. Mało kto wierzy, że w praktyce odbieranie prawa jazdy będzie tak wyglądało...

Nie, to w praktyce tak nie wygląda, ponieważ państwo polskie łamie prawo. Rzeczywistość jest taka, że teoretycznie uprawnienia mamy, ale jak nas w czasie tych 3 miesięcy policja ponownie zatrzyma, to skieruje drugi wniosek o przedłużenie zatrzymania naszego prawa jazdy do 6 miesięcy.

To jak się przed tym bronić?

Przede wszystkim nigdy nie przyjmować mandatu. Tak długo jak tego nie zrobimy, mamy szansę odzyskać prawo jazdy – dopóki bowiem nie przyjęliśmy mandatu, nasze wykroczenie nie zostało stwierdzone. Sąd zbada nasz czyn i może stwierdzić, że nie popełniliśmy wykroczenia. Nie ma wtedy podstawy do zastosowania trybu administracyjnego.

W czasie kontroli drogowej Policja, „wlepiając” komuś mandat, poucza o prawie do odmowy przyjęcia mandatu, strasząc jednocześnie od razu skierowaniem wniosku do sądu. Jest to nieprawidłowe działanie, bo jeśli my nie przyjmujemy mandatu, to komenda Policji powinna najpierw zbadać zasadność ukarania. W uproszczeniu można powiedzieć, że w razie nieprzyjęcia mandatu kierowca odwołuje się od decyzji o ukaraniu do komendanta, który powinien podjąć decyzję. W praktyce wygląda to tak, że funkcjonariusze natychmiast po odmowie przyjęcia mandatu kierują wniosek do sądu o ukaranie.

Co istotniejsze, Policja w czasie kontroli nie poucza o innej ważnej kwestii: o prawie do złożenia do sądu wniosku o uchylenie mandatu w terminie 7 dni od jego przyjęcia. Niewielu wie, że nawet jeśli przyjęliśmy mandat, to jest on prawomocny dopiero po 7 dniach. Mało tego – Policja poucza, że w ciągu 7 dni mamy mandat zapłacić! A dlaczego mamy opłacać coś, co nie jest prawomocne? Odpowiedź jest prosta: jak opłacimy, to już będzie prawomocne. Tak to niestety działa.

Zobacz także

Wchodzą nowe przepisy dla kierowców. Za co grzywna, kiedy zabiorą prawo jazdy?

A jak wygląda możliwość obrony przed odebraniem nam uprawnień do prowadzenia pojazdów?

Policjant pozbawia nas wyłącznie blankietu – uprawnienie mamy nadal, aż do prawomocnej decyzji starosty. W momencie, w którym starosta po kilku dniach przesyła nam zawiadomienie o wszczęciu postępowania administracyjnego w sprawie odebrania nam uprawnień, należy na takie zawiadomienie odpowiedzieć, wnosząc o zawieszenie lub nawet o umorzenie postępowania. W momencie bowiem wszczęcia postępowania przez starostę wykroczenie nie zostało stwierdzone, czyli nie ma podstawy do dalszego jego prowadzenia. Jednocześnie z wnioskiem o zawieszenie lub umorzenie powinniśmy domagać się zwrotu naszego prawa jazdy, bo nie ma podstawy prawnej do jego przetrzymywania w takiej sytuacji. Jeśli starosta odmawia zwrotu, to popełnia przestępstwo – możemy złożyć zawiadomienie do prokuratury czy skargę administracyjną na bezczynność organu.

Tak powinno być w teorii, a jak wyglądać będzie praktyka trudno powiedzieć, bo ten przepis funkcjonuje od niedawna.

Istotną kwestią jest jeszcze to, jakim urządzeniem Policja dokonała pomiaru prędkości.

Trzeba wiedzieć jedno: w Polsce w tej chwili są trzy albo cztery sztuki urządzeń pomiarowych, które spełniają wymogi rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie wymogów technicznych urządzeń pomiarowych w kontroli ruchu drogowego. Reszta używanych urządzeń tych wymogów technicznych nie spełnia – ani ISKRY, ani słynne Lidary UltraLyte LTI 20-20 z celownikiem optycznym, wyglądające jak karabinek.

To jest wyłącznie Pana opinia czy jest to potwierdzone przez niezależne instytucje?

Nie, to nie jest tylko moja opinia. Wadliwość działania ISKRY potwierdził Główny Urząd Miar, a także liczne sądy, w tym także Sąd Okręgowy we Włocławku w słynnej sprawie kierowcy z Kutna, któremu wykonano pomiar na Alei Kazimierza Wielkiego pod linią energetyczną. Jest to jeden ze wzorcowych wyroków, na który wielu powołuje się przed innymi sądami. Mimo tych oczywistych orzeczeń policja cały czas tych radarów używa.

Podobnie jest z Lidarami. Ja sam w lutym tego roku zostałem zmierzony tym urządzeniem, zarzucono mi przekroczenie prędkości, a ostatecznie wyrokiem Sądu Rejonowego w Lipnie zostałem uniewinniony od zarzuconego mi czynu. Sąd potwierdził, że urządzenie to nie spełnia wymogów technicznych, gdyż nie ma możliwości wyodrębnienia pojazdu. W sytuacji, gdy poruszają się trzy pojazdy jeden za drugim, policjant nie wie, któremu mierzy prędkość.

W pana sprawie Policja podjęła w sądzie jakąkolwiek próbę obrony swojego stanowiska?

Policja w sądzie nie rozmawia. Ona wychodzi z założenia, które krótko można określić słowami: „tak jest i tak ma być”. Policja nie ma żadnych dokumentów dotyczących używanych radarów, poza kopią ich legalizacji. Nie ma to jednak nic wspólnego z wymogami technicznymi, których te radary nie spełniają, gdyż nie potrafią wyodrębnić pojazdu.

Jak kierowca ma rozpoznać, jakim urządzeniem została zmierzona mu prędkość?

Jest to bardzo proste. Policja zasadniczo używa trzech typów urządzeń ręcznych: pierwsze to ISKRY, które mają kształt tuby i wyglądają jak okrągły pistolet; drugie to Lidary, które wyglądają jak karabinek i mają kolbę do oparcia na ramieniu; trzeci rodzaj jest bardzo rzadko obecnie spotykany, ale jeszcze używany – to Rapid, znany powszechnie jako „suszarka” - duże, kwadratowe urządzenie.

Zastanawia jeszcze jedna kwestia: co będzie jeśli nie okażemy policjantowi prawa jazdy w czasie kontroli?

Policjant nie może nam odebrać prawa jazdy, jeśli mu go nie damy. Nie może też skierować wniosku o jego odebranie, bo przepis mu nie daje do tego podstawy. Narażamy się tylko na mandat za brak dokumentu w czasie kontroli.

Czy gdyby zatem wszyscy kierowcy twierdzili zgodnie, że nie wożą przy sobie praw jazdy, to ten przepis stanie się martwy?

Tak jest teoretycznie, ale w praktyce policja kieruje do starosty wniosek o odebranie uprawnień nawet wtedy, gdy ktoś nie miał przy sobie dokumentu, a starosta wszczyna postępowanie. Wówczas trzeba reagować i żądać, by to postępowanie zostało umorzone, bo policja zachowała się bezprawnie.

Najbardziej niebezpieczne w tej nowelizacji jest to, że nad odbieraniem praw jazdy nie ma żadnej kontroli sądowej. Policjant jest niczym Bóg, może wszystko – na przykład w jednej chwili pozbawić zawodowego kierowcę możliwości zarobkowania. Jego decyzja jest właściwie niepodważalna. A trzeba zrozumieć, że taka sytuacja może spotkać każdego z nas, choćbyśmy jeździli najostrożniej jak się da.

_{ul. Kruszyńska, obowiązuje ograniczenie do 50 km/h. Policja często kontroluje tu prędkość}

Więc może wystarczy po prostu przestrzegać przepisów?

A skąd wiadomo, że dany kierowca ich nie przestrzegał? A może pomiar był dokonany źle? Jednak nie dano kierowcy szansy obrony w sądzie, od razu zabrano mu uprawnienia, co na przykład skutkowało zwolnieniem z pracy. Ludzki dramat.

Warto wspomnieć również o przypadkach stanu wyższej konieczności. Czy strażak-ochotnik jadący do remizy po otrzymaniu zgłoszenia o pożarze czy wypadku, spieszący się ratować ludzkie życie i zdrowie, powinien mieć w razie przekroczenia prędkości z automatu odebrane uprawnienia? Przecież on od chwili przyjęcia zgłoszenia jest funkcjonariuszem publicznym – jednak uprzywilejowanym będzie dopiero wtedy, gdy wsiądzie do wozu strażackiego. Zatem w drodze z domu czy pracy do remizy popełnia wykroczenie, za które policja odbiera mu prawo jazdy - a to przecież stan wyższej konieczności.

Mimo wszystko celem tej zmiany w ustawie była walka z piratami drogowymi i poprawa bezpieczeństwa na drogach...

Nieprawda. Celem tej nowelizacji była poprawa wpływów do budżetu. Nasze państwo przewidziało w budżecie określony wpływ z fotoradarów i radarów. Okazało się, że wpłynęło znacznie mniej. Znaczy to, że trzeba kierowcom „dokręcić śrubę”.

Ale w jaki sposób zabieranie praw jazdy ma zwiększyć wpływy do budżetu?

W bardzo prosty sposób. Już zdarzyło mi się w pracy zawodowej spotkać z takim przypadkiem, gdy policjant w czasie kontroli zaproponował pewien układ: albo przyjmuje pan mandat i wpisuję panu przekroczenie prędkości o 49 km/h albo wpisuję przekroczenie o ponad 50 km/h i zabieram prawo jazdy.

Miałem w praktyce też taki przypadek, gdy kierowcy zarzucono przekroczenie dozwolonej prędkości o 51 km/h i zabrano prawo jazdy. Pomiar dokonywany był Lidarem, o którym wcześniej wspominałem. Tymczasem sam producent tego urządzenia zastrzega, że błąd pomiarowy wynosi 2 km/h. To oznacza, że przy wyświetlonym pomiarze 51 km/h, ten kierowca mógł jechać w zakresie 49-53 km/h. Jeśli nawet założymy, że wszystko zostało zrobione zgodnie z procedurą, to w tym przypadku podstawowe zasady prawa nakazują przyjąć, że ten kierowca jechał 49 km/h. Tymczasem Policja zabrała kierowcy prawo jazdy.

Ale ludzie popierają wprowadzone zmiany...

I tak, i nie. Popierają ci, którzy się nad nimi nie zastanowili. Bo generalnie założenie jest słuszne, tylko trzeba do niego wprowadzić instancyjność, ścieżkę odwoławczą, trzeba dać ludziom możliwość dochodzenia sprawiedliwości. Bo przecież fundamentalną zasadą państwa prawa jest, że lepiej uniewinnić winnego niż ukarać niewinnego. Tutaj ta zasada nie ma żadnego zastosowania. Uważam, że w takim kształcie ta nowelizacja w ogóle nie powinna mieć miejsca.

ADRIAN WASIELEWSKI – pochodzący z Włocławka prawnik, na stałe zamieszkujący w Warszawie. Od kilku lat współpracuje z ogólnopolskim portalem anuluj-mandat.pl, który zajmuje się pomocą prawną kierowcom m.in. w razie niesłusznego ukarania mandatem za przekroczenie prędkości lub odebrania prawa jazdy. Współautor wniosku złożonego w dniu 11 czerwca 2015 roku do Rzecznika Praw Obywatelskich o zaskarżenie majowej nowelizacji Prawa o ruchu drogowym do Trybunału Konstytucyjnego.

Z Adrianem Wasielewskim rozmawiała Joanna Borkowska