Młodzi lekarze z Włocławka: jesteśmy zmęczeni, nie ma co się oszukiwać [WYWIAD]

"Jesteśmy zmęczeni, nie ma co się oszukiwać, ale to norma u lekarzy w Polsce. Większość dużo pracuje, ale to nie wynika z ich wyboru. Lekarze są do tego przymuszani, bo jest nas po prostu za mało" - o trudach pracy młodego lekarza we włocławskim szpitalu i niesłabnącej nadziei na poprawę sytuacji w polskiej służbie zdrowia rozmawiamy z Dariuszem (29 lat) i Cezarym (28 lat), lekarzami-rezydentami w trakcie specjalizacji z kardiologii, od kilku lat zatrudnionymi w Szpitalu we Włocławku.

Umawiamy się na rozmowę o bezpiecznej godzinie 15:00, kiedy obaj (teoretycznie) powinni już być po pracy. Pod oddział kardiologii przychodzę punktualnie, ale nie zastaję nikogo. Mam zatem chwilę, by rozejrzeć się wokół. Niedawno wyremontowany oddział wygląda przyjaźnie, a mimo to niepokój budzą znalezione na parapecie ulotki, zachęcające do wykupienia prywatnego ubezpieczenia z dostępem do lekarzy 24 specjalności. Czyżby firmy ubezpieczeniowe wiedziały, że w pięknie wyremontowanych budynkach już teraz nie ma kto leczyć? I że utrudniony dostęp do lekarzy wielu specjalizacji stał się największym problemem pacjentów?

Z rozmyślań wyrywa mnie młody lekarz, który przebiega korytarzem z plikiem papierów w ręku. Uśmiecha się przepraszająco i przez ramię krzyczy: „Jeszcze tylko prześlę te dokumenty do szpitala w Warszawie i zaraz będę wolny. Kolega jeszcze na SOR, za chwilę przyjdzie!”. Czekam kolejne 20 minut, nim obu udaje się znaleźć czas na spokojną rozmowę. A przecież od godziny powinni już być po pracy!

Młodzi, ambitni, świetnie wykształceni i na co dzień upokarzani przez system. Kilkanaście dni temu usłyszeli od rządzących „Niech jadą!” – i te słowa przelały czarę goryczy. Pracują ponad siły, z trudem łączą życie zawodowe z prywatnym, ale nadal nie tracą wiary, że ich sytuacja się poprawi.

DDWłocławek: O proteście lekarzy rezydentów już pewnie słyszeliście...

Dariusz (D): Zamówiłem nawet koszulkę popierającą protest, ale jeszcze nie przyszła.

... więc jak on wygląda z perspektywy Włocławka? Czy wasza codzienność jest tak zła, jak przedstawiają to młodzi lekarze w swoich postulatach?

D: Zwykły dzień wygląda tak: przychodzimy przed 8 rano, odprawa, po odprawie idziemy na wizytę, jeśli są przyjęcia – od samego rana musimy zrobić całą dokumentację, opisać wszystkie obserwacje, badania i potem cały dzień siedzimy w papierach, to zajmuje najwięcej czasu...

A gdzie tu pacjent...?

D: No rano oglądamy pacjentów na wizycie.

Przez dwie minuty.

D: Trochę dłużej, bo z każdym trzeba porozmawiać, ale po tej porannej wizycie, jeżeli pacjent nie zgłasza żadnych dolegliwości, to przez cały dzień nie ma się z nim kontaktu.

A oni mówią, że siedzicie w gabinetach i pijecie kawę.

D: Siedzimy w gabinetach i robimy tę dokumentację.

Cezary (C): To jest dokumentacja przykładowego pacjenta [pokazuje grubą teczkę wypełnioną papierami] Trzeba ją przejrzeć, bo każdy z tych dokumentów zawiera kilka rozpoznań i musimy się przez nie przebić. Często pacjenci przynoszą historie leczenia nawet z lat 80-tych. Przy kilku chorobach trzeba dodatkowo ustawić leczenie, żeby pacjentowi nie zaszkodzić.

I te wszystkie informacje musicie przepisać do swoich dokumentów?

C: My to musimy przede wszystkim przeanalizować, a potem te wszystkie rozpoznania (nie tylko z naszej branży, ale też innych) zamieścić w wypisie.

To rezydenci mogą tak kompleksowo ustawiać leczenie?

C: To każdy lekarz robi!

Ale wy macie prawo robić to sami? Przecież jesteście dopiero w trakcie specjalizacji! To czym się właściwie różni rezydent od specjalisty?

C: Rezydent od specjalisty różni się tym, że nie ma na pieczątce tytułu „specjalista”. [śmiech] A tak zupełnie poważnie to różni nas przede wszystkim doświadczenie. Lekarz z długim już stażem pracy często tylko spojrzy na chorego i już wie co mu dolega, bez wielu dodatkowych badań.

D: Jesteśmy lekarzami z pełnym prawem wykonywania zawodu, w trakcie zdobywania specjalizacji.

Macie zatem prawo sami podejmować decyzje i samodzielnie prowadzić pacjentów?

C: Tak. Mamy nad sobą kierownika specjalizacji, starszych kolegów, którzy nam pomagają i służą zawsze pomocą...

D: Jak mają czas!

C: Oczywiście – jak mają czas. Ale polskie prawo jest w ten sposób skonstruowane, że to my odpowiadamy za wszystkie swoje działania. Mamy pełne prawo wykonywania zawodu i ponosimy odpowiedzialność za wszystkie decyzje, pod którymi się podpisujemy. Nie odpowiada za nas kierownik specjalizacji – na wypisie jest tylko nasza pieczątka i kierownika oddziału. W razie jakichkolwiek roszczeń tylko te dwie osoby biorą odpowiedzialność za leczenie.

O której kończy się wasz dzień pracy?

C: Planowo? 14:35.

A w rzeczywistości?

C: Ja mam wielu pacjentów pod swoją opieką, także wychodzę z pracy między 16:00 a 17:00.

D: Jak ja miałem zabiegi na początku, też zostawałem dłużej – to wynikało zarówno z chęci nauki, jak i ogromu pracy, jaka była i jest na oddziale. W Polsce, jak wszyscy wiemy (albo dopiero się dowiemy) jest bardzo mało lekarzy, mało pielęgniarek. Ze statystyk wynika, że na 1000 mieszkańców mamy obecnie średnio 2,2 lekarzy. Jest to bardzo mała liczba, co najbardziej widać na oddziałach chorób wewnętrznych, gdzie jest bardzo dużo pacjentów i bardzo mało lekarzy. Tam wszystko jest wrzucane w jeden worek.

Lekarze ze względu na warunki pracy w szpitalu też często szukają spokojniejszej pracy na starość i przechodzą np. do przychodni. W szpitalu jest dużo pracy, dużo stresowych sytuacji, ma się do czynienia z pacjentami i ich rodzinami, nie zawsze wdzięcznymi za to, co dla nich robimy.

Pracujecie od 8:00 do 17:00...

C: Do 14:35 planowo!

D: 7 godzin 35 minut etatowych.

Nikt wam za nadgodziny nie płaci, jak rozumiem?

C: Oczywiście, że nie.

A ile wy właściwie zarabiacie na tym etacie jako rezydenci?

D: Do ręki około 2150 złotych.

Każdy rezydent dostaje tyle samo?

D: Są specjalizacje, które są deficytowe – to znaczy jest za mało lekarzy danej specjalności i na szkolących się jest zapotrzebowanie. I wtedy koledzy dostają do 300-400 złotych więcej za podjęcie się takiej specjalizacji. Ogólnie zarobki kształtują się pomiędzy 2100 a 2700 złotych miesięcznie, ale zaznaczam, że trzeba jeszcze samodzielnie opłacić składkę lekarską i ubezpieczenie.

C: Mamy obowiązek przynależności do izby lekarskiej, musimy płacić składki.

I tak przez pięć lat?

D: Sześć! Specjalizacja z kardiologii trwa sześć lat. Choć na przykład rodzinna tylko cztery – ogólnie pomiędzy cztery a sześć lat.

Jak to jest, że z jednej strony mówicie o tak niskich zarobkach, a z drugiej TVP przekonuje, że nie ma w Polsce biednych lekarzy?  Wy czujecie się bogaci?

C: Nie, mieszkam jeszcze z rodzicami, ale planuję się wyprowadzić [śmiech]

D: Ja mieszkam z żoną, w bloku, w mieszkaniu 36 m² kupionym przez rodziców, dziesięcioletni samochód, żona jeździ autem rocznik 2001, dostała go od mamy.

[ZT]17354[/ZT]

Jednak faktycznie zarabiacie więcej niż te 2150 zł na etacie – bo dyżury, bo przychodnie...

D: Kwestia dyżurowa jest ciężka, bo my pracujemy w szpitalu na etacie, czyli nie możemy mieć drugiej umowy cywilnoprawnej ze szpitalem. Nasze dyżury są więc etatowe i za te dyżury płaci nam się jak za nadgodziny – czyli 150-200% więcej od naszej normalnej kwoty za godzinę. Czyli jeśli normalnie zarabiamy ok. 13 zł za godzinę, to godzina dyżurowa wychodzi ok. 20 zł. To nie są duże pieniądze.

Nie ma biednych lekarzy, bo pracujemy dużo. Większość społeczeństwa spędza 8 godzin na etacie, nam wychodzi około 2-2,5 etatu. I tak: jeśli przeciętny etat w miesiącu to 160 godzin, my wyrabiamy ponad 300. Zarobki lekarzy nie wynikają więc z dużych stawek za godzinę, tylko z wielu przepracowanych godzin, z poświęceniem życia rodzinnego.

C: Licząc tylko naszą pracę w szpitalu: 160 godzin normalnego etatu plus 4 dyżury całodobowe w miesiącu, to już prawie 260 godzin.

D: Ja jeszcze pracuję w przychodni.

Taki tryb pracy chyba mocno odbija się na życiu prywatnym, nie wspominając już o bezpieczeństwie pacjentów...

D: Jesteśmy zmęczeni, nie ma co się oszukiwać, ale to norma u lekarzy w Polsce. Większość dużo pracuje, ale to nie wynika z ich wyboru. Lekarze są do tego przymuszani, bo jest nas po prostu za mało.

Najgorszym momentem na każdym oddziale w szpitalu jest układanie listy dyżurowej, bo ona się nigdy nie domyka. Zawsze są dyskusje, że „trzeba wziąć”, że „będzie problem”, że musi być ciągłość pracy. Ktoś zawsze się musi znaleźć i dla tego lekarza, który w końcu się zgodzi, będzie to kolejny dyżur, kolejne godziny pracy kosztem innych spraw – na przykład życia prywatnego.

C: Niełatwe są miesiące wakacyjne, w których każdy by chciał wziąć trochę urlopu, a jest to trudne.

D: Ciężko jest też wyjechać na jakiś staż lub kurs, bo podczas naszej nieobecności ktoś musi za nas wykonać codzienną pracę – a to jest kłopot. A staże są długie – sześciotygodniowe i trzeba na nie dojeżdżać, a dodatkowo za wszystko samemu płacić.

Co dla was jest najgorsze w tej pracy?

D: Papierologia. W naszym szpitalu jest i system komputerowy, i system ręczny jednocześnie, w oba wpisujemy to samo.

Wszystkie dokumenty wypełniają lekarze?

D: Tak. Nie ma pomocy administracyjnej. W innych krajach są sekretarki czy pomoce medyczne wykonujące np. wstępne badania – tam lekarz zajmuje się wyłącznie pacjentem i stawianiem diagnozy.

C: Dodatkowo trzeba pamiętać, że do każdej procedury musimy mieć zgodę pacjenta, którą najlepiej odbierać w obecności świadków, bo wtedy dopiero jest ona wiarygodna...

D: ...ale i tak zawsze można ją podważyć [śmiech]

Pacjenci i ich rodziny to dla was trudny front?

C: Bardzo trudny, bo ciężko wytłumaczyć pacjentom i ich rodzinom, że nie zawsze potrafimy pomóc. W Polsce jest problem ze zrozumieniem nawet tego, że ludzie umierają. Nie jest też łatwo wytłumaczyć, że istnieje coś takiego jak powikłanie – zawsze, gdy coś się złego stanie, wina jest zrzucana na lekarza. Chorzy potrafią np. przez 30 lat nie dbać o swoje zdrowie i wtedy – choć robimy wszystko, by im pomóc – nie jesteśmy w stanie usunąć skutków długoletnich zaniedbań. Ale pacjenci nie zawsze to rozumieją i zdarzają się niemiłe sytuacje.

Mieliśmy kiedyś pacjenta na SOR z zatrzymanym krążeniem. To była zatorowość płucna, więc były wskazania do przedłużonej reanimacji. Przez 2 godziny ratowaliśmy mu z kolegą lekarzem życie, pomagali nam jeszcze ratownicy medyczni. Gdy skończyliśmy, zmęczeni poszliśmy na drugi odcinek SOR, gdzie czekali stabilni pacjenci. Zostaliśmy przywitani pretensjami, padały słowa niecenzuralne, pacjenci krzyczeli, że im „się to należy, bo płacą składki” i że „na pewno piliśmy kawę, a oni tu czekają”. To są naprawdę przykre sytuacje.

D: Na SOR w ogóle jest dużo pracy, ale to wynika z niedostatecznej dostępności pacjentów do lekarzy rodzinnych – gdyby było ich więcej, gdyby mieli większe możliwości i więcej czasu dla pacjenta, to wiele z tych przypadków nie byłoby kierowanych do szpitala i byłoby załatwianych w ramach przychodni.

C: Pacjenci często mają uwagi do czasu oczekiwania na uzyskanie pomocy. Tymczasem proces diagnostyczno-leczniczy to układ naczyń połączonych, w który są zaangażowani lekarze, diagności laboratoryjni, pielęgniarki, ratownicy medyczni, technicy radiologii, fizjoterapeuci, psychologowie i inne zawody medyczne. Gramy w jednej drużynie, której celem jest zdrowie i życie pacjenta. Przy tak małej ilości rąk do pracy wystarczy, że wypadnie jeden trybik, a wszystkie procedury się wydłużają. Chorzy denerwują się, że czas oczekiwania na SOR to od kilku do kilkunastu godzin, ale muszą mieć świadomość tego, że nas za po prostu za mało i z roku na rok jest coraz gorzej.

Jakie jeszcze problemy dotykają rezydentów?

D: Mamy mało czasu na naukę i szkolenia, a do tego za wszystko musimy płacić sami.

C: Nasza koleżanka jedzie teraz na tygodniowy kurs badania echokardiograficznego, który kosztuje 2500 złotych. To dla nas naprawdę duże kwoty.

Dlaczego waszym zdaniem to akurat rezydenci rozpoczęli ogólnopolski protest? Czy wasza sytuacja wśród lekarzy jest aż tak specyficzna?

D: Wchodzimy do tego zawodu jako młodzi ludzie i chcielibyśmy, żeby on wyglądał inaczej.

C: Następuje pewna zmiana pokoleń, teraz dochodzą do głosu młodzi ludzie, którzy trochę już pojeździli po świecie i sporo widzieli. Ja też byłem na praktykach w Niemczech i wiem, że w systemie ochrony zdrowia może być inaczej.

To znaczy jak?

C: Zacznijmy od tego, że w mieście, w którym odbywałem praktyki, kasa chorych wyglądała jak Szpital we Włocławku, z kolei Szpital wyglądał jak nasze siedziby NFZ czy ZUS. Tam lekarze pracują zgodnie z umową o pracę, mają tyle dyżurów, na ile pozwala prawo pracy. Nie ma umów cywilnoprawnych. Lekarze zarabiają na starcie tyle co my, tylko że ich zarobki liczone są w euro. Do tego oczywiście są dyżury, ale lekarz rezydent w Niemczech może rozpocząć samodzielne dyżury dopiero po 2 latach pracy.

A w Polsce jak jest?

[śmiech]

D: W Polsce dyżuruje się samodzielnie dużo wcześniej, niektórzy koledzy nawet opowiadają, że zostawali sami na oddziale już w pierwszym miesiącu rezydentury! Brakuje lekarzy, a każdego dnia miesiąca ktoś musi być na oddziale. I takie są czasem tego skutki.

Jak wasze rodziny znoszą waszą pracę?

D: Kiepsko. Wiele godzin jesteśmy poza domem, niemal każdy weekend spędzamy w pracy – a dyżur w piątek czy w sobotę powoduje, że następny dzień człowiek jest nie do życia i nie ma z niego pożytku. To jest dla nas duży problem. 

Bieganie z jednej pracy do drugiej nie wynika z pazerności, ale z konieczności – gdyby nie nasza zgoda na taki system pracy, nie miałby kto ludzi leczyć.

C: Moja dziewczyna, która też pracuje w szpitalu i jest diagnostą laboratoryjnym, zarabia jeszcze mniej niż ja – mimo dyżurów, które również pełni całodobowo.

Co jest zatem najważniejsze w postulatach protestujących rezydentów? Pieniądze?

C: Rezydenci nie chcą dla siebie dużych pieniędzy, my po prostu walczymy o normalne warunki pracy i minimum bezpieczeństwa dla siebie i dla pacjentów. Nie mamy czasu dla pacjenta, a czasem zwłoka kilku minut może się skończyć tragicznie. Na szczęście mamy doświadczony personel, pielęgniarki, ale ich też coraz częściej brakuje. Wśród pielęgniarek jest duża luka pokoleniowa. Boimy się wcześniejszego wieku emerytalnego, bo on może pogłębić braki kadrowe.

Problemem też jest sprzęt – generalnie nie ma monitorów, jest problem z pomiarem nawet podstawowych parametrów życiowych.

D: Jak się coś zepsuje to jest kłopot, żeby to naprawić, bo nie ma pieniędzy. Ciężko się pracuje w takich warunkach.

C: Sprzęt mamy 10-13-letni, cieszymy się, że chociaż udało się wymienić angiograf.

[ZT]26436[/ZT]

Co waszym zdaniem by musiało się zmienić, żeby było normalnie?

D: Mniej papierów.

C: Więcej ludzi do pracy.

D: Więcej ludzi to możliwość sensowniejszego podzielenia pracy, co daje mniejsze obciążenia na pojedynczego lekarza. Na pewno wtedy lepiej by się pracowało.

C: Trzeba pamiętać, że są spore różnice pomiędzy dużym miastem a miastem takim jak Włocławek. W tych mniejszych szpitalach rezydentur i miejsc szkoleniowych jest mniej niż w dużych ośrodkach klinicznych. W małych szpitalach mocniej eksploatuje się rezydentów, choć zaznaczyć trzeba, że ciężko pracują tu wszyscy, niezależnie od wieku.

Te wszystkie zmiany mogłyby zmniejszyć liczbę błędów lekarskich? Nie da się ukryć, że to głównie one elektryzują opinię publiczną i są główną osią niezgody między pacjentami a lekarzami.

D: Najpierw trzeba rozróżnić dwie rzeczy: błąd lekarski i powikłanie. Jak się podejmuje jakieś działanie, to mogą z niego wyniknąć negatywne skutki, ale najczęściej to nie błąd, ale powikłanie. Błędy lekarskie są wbrew pozorom bardzo rzadkie.

Może zatem problem jest brak czasu, by rodzinie i pacjentowi te kwestie spokojnie wytłumaczyć?

D: Do rodzin wiele kwestii nie dociera, bo najczęściej wychodzą z założenia, że jak coś się stało z pacjentem, to na pewno z naszej winy – z zaniechania czy błędnej decyzji. Od razu jesteśmy straszeni prokuraturą i tłumaczenie, że mamy do czynienia z powikłaniem, nie ma sensu. Na wszystkie zabiegi pacjenci podpisują zgody i są o możliwych negatywnych skutkach informowani.

C: Dodatkowo my, jako lekarze, nie potrafimy się też przed tymi atakami bronić. Rozumiemy emocje i najczęściej tymi emocjami staramy się tłumaczyć obelgi rzucane pod naszym adresem. Ale niejednokrotnie mamy do czynienia z pomówieniami, na które powinniśmy reagować. Nikt z nas tego nie robi.

Zdarzyły się wam tego typu drastyczne sytuacje?

C: Oczywiście. Miałem kiedyś pacjenta, który miał dużo obciążeń, gdyż wiele lat chorował. Wykonywaliśmy u niego różne procedury kardiologiczne, które były niezbędne, by utrzymać go przy życiu. W ich wyniku doszło do powikłania, które niestety mogło się zdarzyć. Leczyliśmy to powikłanie i zaraz pojawiały się kolejne problemy. To była spirala, która często zdarza się u osób schorowanych. Rodzina pacjenta tego nie rozumiała – uznali lekarzy za winnych tego, co się dzieje z ich bliskim, wyzywali nas publicznie od nieudaczników, grozili, że „nas urządzą”, że „zaraz tu będzie telewizja i prokuratura”. Co ciekawe, sam pacjent był spokojny, przepraszał nas za swoją rodzinę.   

Często grozi się wam telewizją i prokuraturą?

D: Często. Mnie kiedyś pewna pani straszyła TVN-em, krzyczała, że już do nich dzwoni, w tym momencie. Jak to nie pomogło, zagroziła mi skargą do dyrekcji, a na samym końcu chciała mnie przekupić. Są różne sposoby na wymuszenie na nas określonych działań.

C: My tego nigdzie nie zgłaszamy, traktujemy to jako element pracy, zwalamy to na emocje. Na Zachodzie zgody na leczenie są skonstruowane w taki sposób, że jasno i klarownie z nich wynika, co to jest błąd. Tam też, gdy sprawa trafia do sądu i okazuje się, że lekarz nie popełnił błędu, rodziny płacą wysokie koszty procesowe. W Polsce tak jest tylko teoretycznie, ze względu na złą sytuację materialną rodziny często zwalnia się z tych kosztów.

Zabezpieczania się przed takimi sytuacjami uczą nas od początku – kończyłem studia w Łodzi i tam od pierwszego roku nam mówiono, że wszystko ma być na papierze, bo zaraz przyjedzie pan prokurator i tylko papier się będzie liczył.

D: Mnie za to na uczelni w Katowicach mówiono coś mądrzejszego: żebym wyjechał od razu po studiach [śmiech]

Dlaczego zatem nie wyjechaliście? Co was trzyma w kraju?

D: Rodzina. Nie mam problemów z językiem, ale ze względów rodzinnych nie wyobrażam sobie wyjazdu.

C: Mnie również rodzina i wiara w to, że coś się zmieni. Zaczęło działać Porozumienie Rezydentów, były manifestacje, zaczęło się o problemach głośno mówić.

D: Pewnie nie wyjedziemy, choć zdajemy sobie sprawę, że możemy ponieść wysokie koszty tej decyzji.

Z Cezarym i Dariuszem, lekarzami-rezydentami w trakcie specjalizacji z kardiologii, rozmawiała Joanna Borkowska